Көпшілік ата-аналар балаларын батыр, бастамашыл, талапты болып көргісі келеді. Дегенмен, баласын қорқақ болғанына қарсы емес, бір ата-ана болса да, тауып көріңізші. Егер сіз балаңыздың қорқақ, әрдайым қорғанып жүргенін байқасаңыз, онда ешуақытта оны жөндеуге, сөгіс, қысым және сендіру арқылы тәрбиелеуге асықпаңыз. Мұнымен сіз ештеңеге де қол жеткізбейсіз.
Неліктен ол қорқақ?

Қорқақтық қорқыныштардың жиі қуатталуынан болады. Балалар үшін қорқыныштың орын алуы дұрыс-ақ. Қорқыныш балаға айналаны, қоршаған ортаны тани бастағанда пайда болады.
Ал, бір жағынан, ол өзінің мүмкіндіктерін танып біледі, еркіндікке талпынады, армандарының орындалуын қалайды, екінші жағынан, ол өзінің қауіпсіз емес екенін сезініп, сыртқы әлем, қоршаған орта оған қарағанда мықты күшке ие екенін уақыт өте келе ұғына бастайды.
Сондай-ақ, жеткіншек өзінің қорқу топтамаларын жинауы мүмкін (мысалы, иттен және пышақтан, қоңыздан және т.б.). Сондықтан бала нені көреді, біліп, таниды, үйренеді, осының барлығына оған сыни көзбен қарауды үйретіңіз.
Қорқынышты сиқырлау
Сыни пікір қорқыныштың қысқаруына едәуір елеулі үлес қосады. Мысалы, бүлдіршін құбыжықтардан қорқатын болса, онда онымен талқылауға кірісіңіз, құбыжықтар қандай болады, олардың әлсіз, осал жері бар ма? Құбыжықтар шын мәнінде де әрдайым қорқынышты ма?
Күдікті жою үшін үйреншікті, дағдыланған, жалпыға мәлім бір мысалды көрсетіп, айтылған, көрсетілген фильмдерге сене берудің қажеті жоқ екенін айтып түсіндіру қажет. Шын мәніндешынай өмірде құбыжықтардың болмайтынын, оның барлығы киноларда тек ойдан құрастырылған /фантастика/, ертегі-қиял екенін айтып түсіндіру ләзім.
Ойдан шыққан құбыжықтар сияқты баламен салт-жораларды ойлап табуға болады. Мәселен, биіктен, қараңғыдан, үлкен мәшинелерден, бейтаныс адамдардан қалай қорықпауға болады? Мысалға, ол магиялық күші бар шам бола қойсын, /свечи/ шам қорқынышты құбыжықты өртеп жіберетін, сиқырлы жағымсыз аңдарды да жағып жіберетін, қайта дұшпандарының өздерін қорқытатын сиқырлы күшке ие шам болсын. Бұл бала үшін де қызықты ойынға айналар еді. Әрі баланы психологиялық қолдауға да көмектесер еді. Мұндай салт-жоралар тағы басқа да қорқыныштарды сейілтуге жәрдемдеседі.
Егер ештеңе көмектеспесе ше?
Егер сіз сонда да балаңызда қорқыныш сезімі әлі де сейілмегенін байқасаңыз, онда баланың қауіпсіздік сезімін қамтамасыз етуге көмектесетін отбасыңызда кейбір ережелер жетіспейтінін аңғартады. Болмаса, сіз соншалықты балаңыз туралы мазасызданып, барлығынан сақтандырып жүресіз, оған өз үрейіңізді көрсетесіз.
Сонымен қатар, егер үйде ата-ананың талабы өте жоғары болса да, бала онымен күресе алмайды, оны орындауға шамасы келмейді немесе бар шарқынша жасайды, дегенмен ол үнемі үрейде болады, дұрыс істей алмай қаламын ба деп қорқады. Қатаң бақылау, ереже-қағидалардың қатал жүйесі, ал бұдан артқа шегіну-кінәлау мен жазалауға апарады. Ал, бұндай тәрбиені бала өзіне деген қарым-қатынас деп түсінеді. Демек, ол егер берілген тапсырма, талапты дұрыс жасамасам, мені жазалайды, яғни мен ата-анамның сүйкімде де сүйікіті ұл-қызы емеспін. Мен оған лайық адам емеспін,-депойлайды. Осыдан барып, балада өзіне деген сенімділік жойылып, қорқақтық пен кез-келген нәрсеге алаңдаушылық, қобалжушылық, мазасыздық билеп жүреді.
Балаға айтылған әмірлі, өктем сөздер де әрдайым оны мазасызданып жүруге, қобалжушылыққа мәжбүр етеді. Ата-анамның көңілін таба алмай қаламын ба деп қорқады. Ол жасқаншақ, жасық болып кетеді. Оның ойында да белсенділігі төмендеп, оқу үлгерімі де нашарлап, іске де қабілеті жоғалады, қызығушылықтары жойылады.
Кез-келген бұлтартпау сөздер «Оны олай жасама!», «Аузыңды жап!», «Үніңді өшір!», Жылағаныңды қой, жетер!» деген сияқты сөздер баланың көңіл-күйін бұзып, соңында балада неге болса да қысылу, қымтырылу, қобалжулар жиналып, бала қорқақ, тәуелді, әрі өзіне сенімсіз болып қалады.
Керісінше, балаға ата-анадан позитивті қарым-қатынас қажет, жігерлендіру, қолдау әрдайым қажет. Бала өзінің әрбір қадамын ата-анасы қалай бағалайтынын түсінбей, әрі ата-анасының көңілі толмаушылығына алаңдап, ол әрқашан елегізіп, сақтықта, мазасыздықта жүретін тұлға болып қалыптасады. Сіз осыны қалайсыз ба?
Қорқақтық балада жайдан-жай, тосыннан пайда болмайды, ол қоршаған ортаның, ең әуелі отбасының, жақындарының ықпал жасауымен қалыптасады. Балаға әсіресе, жолы болмау, сәтсіздіктерден қорықпауды үйрету маңызды. Сәтсіздіктер болады, ол сынақ, оқып үйренуге көмектеседі, ең бастысы, ата-ана махаббаты баланың осы сәтсіздіктеріне байланысты ғана болмауы керек. Дәл осы ата-анасындағы сенімділік және балаға деген мейірімділік, махаббаты баланың қорқынышына төтеп бере алады және жойылуына көмектеседі.

Сізге бала өмірінде кездесетін 10 сұрағы беріліп отыр. Осы сұрақтың өз көңіліңізге қонымды жауабын белгілеңіз.
1. Сіздің балаңыз өте бұзық, жағымсыз қылықтары көп, машақаты мол. Үйіңізге күнде не жыртық шалбармен, не көзі көгеріп келеді.
а) не болғанын сұрап, шалбарын тігіп, көзіне мұздай басасыз – 3.
б) жәрдем беріп жатып, осы қылығың өзіңе жаманшылық әкеледі деп айтасыз – 0.
в) тегі көңіл аудармайсыз. Бәрін өзі шешсін -5.
2. Балаңыздың жолдастары өте бұзық, тәрбиесіз
а) олардың ата-анасымен сөйлесесіз -2
б) үйіңізге шақырып, тәрбиесіне ықпал жасайсыз-5
в) балаңызға олардың кемшіліктерін түсіндіріп, олар саған жақсылық әкелмейді деп айтасыз-0
3. Балаңыз ойнағанды жақсы көреді. Ойыннан ұтылған да емес.
а) сіз еш нәрсе қолға алмайсыз, өзі ұтылғанын мойындасын деп -0.
б) онымен ойыннан бас тартасыз, өзі мойындағанша – 3
в) әдейі өзіңіз жеңесіз, өзінің жеңілгенін сездіресіз-5.
4. Сіздің балаңыз 24 сағат бойы ойнайды. Кешке мүлде ұйықтағысы жоқ.
а) сіз оған ұйқы қандай маңызды екенін түсіндіресіз- 3
б) оған өзі қалаған уақытында жатуға мүмкіндік бересіз де, азанда ерте тұрғызасыз- 5
в) белгілі уақытта жатқызып, оның өзін қалдырасыз. Ертегіні өзі жақсы тұтқан күні ғана айтасыз — 0
5. Ол азаннан кешке дейін теледидар көруден зерікпейді.
а) ерте жатады, теледидарды сол жатқаннан соң өшіресіз – 0
б) оған не көретінін, не көрмейтінін түсіндіресіз – 2
в) оған уақыт бөлесіз, не көрсе де өз еркі — 5
6. Сіздің балаңыз өте дөрекі.
а) мінез-құлқы өте жағымсыз екенін және айнала оны жақтырмайтынын түсіндіресіз – 5
б) оның дөрекі мінезіне тыйым салып, оны жазалайсыз – 0
в) күнде ол өзінің жақсы мінезін көрсетсе, оны мақтап отырасыз — 2
7. Сіздің балаңыздың жасы үлкен болмаса да, қыздармен (балалармен) жүргенге қызығады.
а) бәрін өз жайында қалдырасыз – 3
б) оған оның балалық махаббат екенін түсіндіресіз – 5
в) оған махаббат не екенін, еркек пен әйелдің қарым-қатынасын үлкенге түсіндіргендей түсіндіресіз — 0
8. Оны басқа балалар ұстап алып ұрып, оның үстінен күледі.
а) оған оларға жауап беруді үйретесіз – 5
б) олардың ата-анасымен кездесіп, әңгіме айтасыз – 2
в) балаңыздың ондай жағдайлардың арасында болмауын қадағалайсыз -0
9. Сіз үлкен балаңызға немесе қызыңызға бар жағдайын жасайсыз. Бірақ, ол ешнәрсені бағаламай өзінен кішілерді ренжітеді.
а) Оны кішкентай балалардың алдында тәрбиеге шақырасыз – 5
б) оған көп уақыт бөлесіз, оның үлкендігіне қарамай -3
в) мүлдем араласпайсыз -1
10. Сіздің балаңыз өте дөрекі сөйлейді. Басқа балаларға зорлық жасайды.
а) сіз оған қарағанда қатты дөрекі сөздермен ұрысасыз. Ол да сіз сияқты басқаларға дөрекілік жасайды. -0
б) осы уақытқа дейін оған бұрынғыдан да көп көңіл аударасыз – 5
в) оған зорлық-зомбылық туралы кино көрсетпейсіз – 2

Жауабы:
0-18 балл
Сіз балаңызды өзіңіздің уақытыңызда тәрбиелегендей етіп тәрбиелейсіз. Үлкендердің айтқанын тыңдап, оларды сыйлаған ең маңызды екенін түсіндіресіз. Бірақ үшінші мыңжылдықта өз-өзіне сеніп, өзін-өзі басқара алатын адамдар ғана үстем болатынын естен шығарасыз. Сіз өмір алға қарай жылжып жатқанын байқамай, бұл қасиеттерден алып қашасыз.

19-35 балл
Сіздің қандай жағдайда өмір сүретінін әлі ойланбағансыз. Бірақ сіз заманына сай болуға ұмтылып, өзі шешім қабылдауына мүмкіндік бересіз. Бірақ, бәрібір де сіздің балаңыз өзі әрекеттенуіне көп жағдай жасамайсыз. Сіз балаңызды тек айтқаныңыздан шықпауын қалайсыз. Сондықтан да ол өзі тура жол таба алмауы мүмкін.

36-50 балл
Сіз өзіңіздің балаңыз тек әділдік, жақсылық дәуірінде өмір сүреді деп ойлайсыз. Ақыл мен ой, шыншылдық, эгоизмнен үстем болып тұрады деп ойлайсыз.

Дәл қазіргі уақытта әйел адамдар көбінде өздерін ерлерге тән ұстайды. Оның себебі, жұмысбастылық, отбасын асырауы, қызмет бабы, басшылыққа көтерілу кезеңдері... Әйел өзінің табиғат жаратқан нәзіктігінен сәл-пәл алшақтап, мықты бола түседі, өзін тым үстеп. Кейде сұсты ұстайды. Мұны неге айтып отырмыз? Қазіргі психологиялық тренингтерге әйелдердің, қыз-келіншектердің дені «Қалай нәзік әйелзаты бола аламын?», «Өзгергім келеді, сондай биязы, нәзік, ер адамды қаратардай табиғи тартымды болғым келеді» деген сарында мәселелермен келеді. Иә, олар шынында ерлерге ұнамды образға енгісі келеді, көз тартар нәзік, сырт келбеті мен мүсіні, сөйлеген сөзі жарасымды, тиянақты кейіпке енгісі келеді. Ойлап қарасаңыз, біз әу бастан – әйелзаты табиғатымыздан солай нәзік болып жаратылған жоқпыз? Оны алыстан іздеп не керек, ол табиғат біздің бойымызда бар ғой... Ал, не себепті мұндай құбылыстардан алыстап барамыз? Оның себебі әртүрлі ғой... Мәселен, кейбір әйелдер тұрмыста небір ауыртпалықтарды көргеннен кейін бе, тым дөрекі! Кейбір нәзікжандылар ерлер секілді шалбар, шорты, жай табан туфли киінеді, сөйлеген сөздері, асығыс, апыл-ғұпыл жүрістері де ерлерге тән. Сөйте тұра, біздің әйелдер, ару бойжеткендер табиғи жаратылысына қолдан нұқсан келтіре тұра, қайтадан туабітті болмысына қайтып оралғысы келеді. Сөйтіп ол бейнені таба алмай әуре-сарсаңға түседі... Мен осы мәселенің түпкі себебі неде екен деген сұрақпен, баяу қозғалып көшеге шықтым. Үйде отырып, әйелзатының сыртынан тон пішіп, сұрақтың жауабын санаммен сабылып іздегенше, өз кейіпкерлерімді көзіммен көрейін дедім. Міне, қарсы алдымда іскер, табысты деуге болатын әсем қыз кездесе кетті. Шашы желке тұсынан шорт қиылған. Үстінде іскер кәсіпкерлерлер киетін костюм, (киім киісі ерлерге ұқсайды), қолында қалың құжаттар толы портфель. Ол аяғын нық басып, сарбаздар секілді сарт-сұрт жүріп келеді. Көзқарасы тым суыт, алысқа көз салып қарайды. Ол қыз айналасындағы өмірге назар аудармайтындай, тіпті байқамайтындай.... Мәселен, аспанда шөкімдей әппақ бұлт қалқып жүр, жан-жағында қаз-қатар тізілген көз жауын алар шыршалар, құстар шықылықтаған даусы... бәрі әдемі-болатын. Ал, бойжеткен әлдебір жаққа асығып, мақсатына жетуге тырмысып кетіп бара жатқандай. Иә, менің одан байқағаным: көздеген мақсаты бар, оған ешкім кедергі болмауы керек. Ол тіпті қазір қатаң басшы ретінде өзін көрсете алады, қол астындағы қызметкерлеріне барып, шұғыл тапсырмалар береді, кімге телефон қоңырауын шалу керек, нені реттеу керек, егер қызметкерлерінің жұмысы көңілінен шықпаса, ол дереу көлікке өзі отырады да, тікелей құрылы басына тартады. Сол жерге барып, не болып жатқанын, жұмыс барысында қандай кемшіліктерін барын анықтап біледі, тапсырыс беруші мен орындаушы арасындағы компаниялардың келісім-шартын жүргізеді, кімге қанша қарыз, кімдерге жалақысын уақытылы беру керек, қай жерден қандай жұмыстар олқы соғып жатыр, қаржылық сметаның қай жерін түзеу керек.... қысқасы ол шеше алмайтын шаруа жоқ, ол бәріне араласып үлгереді. Содан қас-қарайғанда біздің бұл кейіпкеріміз үйіне бас сұғады, ол жақ та демалыс жоқ, кезекті іссапарға дайындалып, киім-кешектерін алып кетуге келген. Ұйықтап жатқан күйеуіне хат жазып қалдырды: «Сені оятқым келмеді, бір аптадан соң қайтамын». Ол асығыс пойызға отырды, купеде жалғыз келе жатқанына, терезедегі көркем табиғатқа тамсана қараудың орнына, пойыз доңғалақтарының дүрсіліне құлақ қойып, жәй ғана кофе ішіп, рахаттанып отырудың орнына, тағы да портфелін алып, қай жұмыс тиянақты орындалды, қайсысын ендігі кезекте орныдау керегін жазып-сыза жөнелді. Жұмыс, жұмыс, жұмыс.... Иә, ол айтқанындағыдай бір аптадан соң, үйіне оралды. Сондай шаршаған, дене қызуы көтеріліп, басы ауырып тұр. -Сен не істеп жүрсің осы? Осының барлығы не үшін керек? Саған не жетпей жүр? Қызуың көтеріліп, басың ауырып тұрса да, құрылыс басына баратының не? Немене, сенен басқа адам жоқ па, осы жұмыстарды тындыратын? Бәлкім, осы жерден тоқтарсың... Мен сенің күйеуіңмін, жұмыс істеп, жалақымды алып келіп жатырмын үйге? Бұдан артық не керек? – деп күйеуі бас салып дүрсе қоя берді. — Сен ештеңені түсінбейсің? Айлығың шайлығыңа жетпейді, сөйте тұра, менің тапқандарымды місе тұтпайсың? Көзге ілгің келмейді. Мен ол жерге ерігіп барған жоқпын, мен бармасам, тірлік бітпейді. — Мәселе сені көзге ілмегенімде емес, неге сен жанталасып өмір сүріп жүрсің? Көбірек тапқандағы мақсатың не? Неге өзіңді еркек сияқты ұстайсың? Мен аштан өліп, көштен қалатындай соншама аз тауып жатқан жоқпын. Басқа отбасылар секілді, бұл ақшаға да күн көруге болады, қазірден бастап мына жұмысыңды таста. — Жұмысты тастап не істемекпін сонда? Үйде төрт қабырғаға қарап отырайын ба? Сен мені түсінгің келмейді, қара да тұр, табысқа жетпей қоймаймын. Осы жерде ойлаңызшы, мұндай жағдайдар жиі кездеседі, әсіресе, қазір еркектің көзқарасындай, еркектің өміріндей өмір сүріп жатқан ханымдар жақсы біледі. Әңгімеміздің әрі қарай жалғайық. Осылай тартысып, айқасып жүргенде шынында біздің кейіпкеріміз істеп жатқан жұмысын тоқтатты. Кім тоқтатты? Өмір!!! Немесе Жаратылыс заңы тоқтатты, тағдыр тоқтатты, жаратушы тоқтатты десеңіз де болады. Аяқ астынан болған жазым ол әйелді ауруханадан бір-ақ шығарды. Ес-түссіз жан сақтау бөлімінде жатқан оның туған-туыстары, жақындары келіп, тірі қалатынына күмәндана бастаған еді. Егер ол бұл өмірден озып кетер болса, артында не қалды, кім қалды? Айта жүрер жақсылық жасады ма, кімге мейірімін төкті, кімге махаббат пен жылылық дәнін септі? Жоқ, бұлардың бірде-біреуін айта алмайды екенсіз, тек ол көбінде ешнәрсеге көңілі толмай жүретін, армандары мен мақсаттары алдағы күндерімнің бірінде жолығып, бақытты боламын деп сенетін. Осындай естелікпен өмірден мәңгі бақи қоштасып кете баруы мүмкін бе? Жоқ. Тағы да Жаратушы дейміз бе, тағдыр дейміз бе, әйтеуір белгісіз бір күш біздің кейіпкерімізді өмірге қайтып алып келді. Оған о бастағы әйел қалпына келуге тағы бір мүмкіндік берді. *** Бірнеше күннен кейін есін жиып, бірнеше айдан соң, қайтадан жүріп-тұра бастаған, тілге келген ол өмірге мүлде басқа жағынан қарады. Бұрынғы ерлер секілді әдеттерден айықты, бұрынғы қытымыр, өте талапшыл, ауыр қағидалар мен ережелерін, көзқарастарын сызып тастады. Ол терезенің арғы жағындағы адамдарға, әуедегі шөкімдей ұлпа бұлттарға, көкпеңбек аспанға, сәулелі күнге қызыға қарап отырып, өзіне сұрақ қойды. Шын мәнінде өзінің ішкі жан дүниесінен, түпкі бейсанасынан қадала сұрады: «Мен неліктен бұған дейін өмірдің рахатын сезінбегенмін, неге жәй ғана кеудемді бос ұстап, баяу тыныстап, емін-еркін сау аяқ-қолдарымды керіп, әйелдік табиғатымнан, жаратылысыммен өмір сүрмегенмін? Неге мен өзімді нағыз еркектерше қатты ұстағанмын?» Ал, шындап келгенде, ол әйел нағыз әйел болудың не екенін білмейтін де... ештеңеге қарамастан қалай нәзік те биязы бола білу, сүйікті болу, сүю, кейде қамқор, кейде ерке, кейде қаннен-қаперсіз, кейде кірпияз бола білуді білмеген. *** Арада біраз жылдардан соң... Ауа-райы сондай тамаша болатын. Жаздың аптап ыстығы қайтып, күздің қара суық желі мен жаңбыры бастала қоймаған, күн күлімдеп жүзінде ойнайтын жаймашуақ күннің бірінде қарсы алдымнан ол шыға келді. Бойшаң, ұзын қолаң шашты, әрбір басқан қадамында әйелге тән нәзіктік, жүрісінде тартымдылық бар оны – расын айтқанда бастапқыда мүлде танымай да қалдым. Оның жимиып күлгені де өзгерген, ерекше еді. — Танымай қалып тұрған жалғыз сен емес, танымай қалдың деп те ренжімеймін,көрген адамдар таңырқап қарап қалады, – деді ол күлімсіреп. — Сен бе, қалай өзгергенсіз? Адам да осыншалықты өзгереді екен-ау?! Салған жерден не айтарымды білмей сасып қалдым. Бұрынғы кейпі мен қазіргі бейнесінде аспан мен жердей айырмашылық бар-тын. Ол бұрынғыдай менің қасымнан асығыс өтіп кетпейді, жылы жүзбен, күлімдей шәйға шақырды. Оның бұл бастамасы да мен үшін күтпеген жаңалық. Баяғы «темір ханшайым», «бизнес леди» қайда кеткен деймін? Менің таңданысым соншалықты, байқамай бұл сөздерді аузыммен айтып жіберіппін. Ол болса, тағы да жымия түсті. Бұрынғы ханшайым бұл сөздерге тез ашуланып қалатын. Ызаланып ғана қоймай, ызғарлы сөздері от шашатын. «Еркектер қазір әлсізденіп кеткен, әйелдер амал жоқтықтан мықты боулына тура келеді» деген ойынан қайтпайтын. — Шәйға шақырып тұрмысың? Қалайша? Сен ылғи да асығыс болушы ең ғой? Қолың тие бермейтін... —Сен мені әлі бұрынғыдай көріп тұрсың. Қазір өзгергенмін. Мінезім ауыр, салқынқанды болсам да, бұрынғы таныстарым ішінде жақсы қарым-қатынаста болған сен ғана болатынсың. Ауруханаға түсер алдын телефонымды жоғалтып алғанмын, сол жерде сенің нөміріңді де жоғалттым. Бірақ, әйтеуір бір кездесіп қаламыз деп ойлап жүруші едім. Міне, сені көргеніме сондай қуанып тұрмын. — Жарайды, мен осы жақын маңда шағындау дәмхананы білемін. Ол жер у-шу емес, тыныш жер, әрі ол жерде темекіге тыйым салынған. Бәрінен бұрын құймақтарды дәмді әзірлейді. — Өте тамаша! Ендеше сонда әңгімелесейік. Біз ол дәмханаға жетеміз дегенше, сен менің жаңа бейнеме көзіңді үйретіп аласың және бағанадан бері шашырап кеткен ойларыңды жинақтайсың... Мен одан бетер таңғала түстім. Ол менің қандай күйде екенімді біліп алды. Бұрын ол мұндай аңғарымпаз емес-тұғын. Мен де өзіме-өзім келіп, ойымды жинақтап, одан қалй өзгергенін сұрай бастадым.

Отбасындағы ерлі-зайыптылардың бір-бірінен іргесін бөлек салуы аяқ астынан бола салатын дүние емес, ол жылдар бойы екеу арасындағы қордаланып қалған мәселелердің жиынтығынан туындап жатады. Егер шаңырақ құлаудың аз-ақ алдында тұрса, не істеу керек? Қандай шешім қабылдар едіңіз? Бәлкім, жанұяңызды сақтап қалудың жолдарын қарастырған боларсыз. Шын мәнінде мұның қандай амалдары бар? Мейлінше, жауабын бірлесіп іздеп көрейік. Алдымен, ойыңызды нақтылап алыңыз. Сізге не қажет, жұбайыңыздың арасындағы қарым-қатынасты өзгертіп, басқа қырынан жаңа деңгейге көтерілгіңіз келе ме, әлде «сол бұрынғы қалыпты» сақтағыңыз келе ме? Егер сіз алдыңғы жауапты таңдаған болсаңыз, онда ұзақ уақыт өзіңізбен оқшау жұмыс істеуіңізге тура келеді, себебі, төтесін айтқанда сыңарыңыз салған жерден «өзгере» бастамайды. Бұл өте баяу, әрі қиын қозғалыс, дегенмен, түбінде нәтижесі де болмай қоймайды. Ал, егер екінші жауапқа иек артсаңыз, сізге айтарымыз: «сол бұрынғы қалыпты» сақтап не керегі бар? Бұрынғыша деген сөз – тағы да бастан-аяқ ұрыс-керіс, кикілжіңнен тұратын «одақ». Мұндай жағдай сізді бір рет ажырасуға дейін итермеледі ғой. Оны қайталап керегі не? Сондықтан өзіңізге айтар кеңесіміз, бар назарыңызды бірінші нұсқадағы жауапқа аударыңыз. Сіз отбасыңызды қайтадан қалпына келтіруге іштей дайын болсаңыз, біз жұбыңызбен жарасу мақсатында бірнеше қадамдарды атап көрсеткен болар едік. Көбінде жұбайлар бір-бірінен сезімдері салқындағанда, екінші басқа бір адамның жетегінде кеткенде, не болмаса тым ерте бас қосудың салдарынан, отау құрған алғашқы жылдары, ішкілікке салынғанда, отбасылық жылдардың дағдарысты кезеңі басталғанда ажырасуға бел буады. Бұл айтып отырған себептеріміздің әрқайсысы бөлек тақырып. Дегенмен, дәл қазір бізге бұл мәселенің қайсысы өміріңізден орын алғаны маңызды болып тұрған жоқ, маңыздысы – Сіздің шешіміңіз! 1. Бастысы – шешім қабылдай біліңіз! Үйлі-баранды көп отбасылар кейде тіпті «шаңырағын сақтау» үшін қандай да бір қадамдарға барып тұрып та ажырасып кетеді. Мұндай сәттің туындау себебі, олар өз ошағын не үшін сақтап қалу қажет екенін байыбына барып түсінбегендер. Ең ауыры – өмірді жаңадан бастауға деген қорқынышы! Ұдайы қорқыныш құшағында болу – бәрінен сорақысы осы! Яғни, отбасын қалай сақтап қаламын деген үміт пен үрейден гөрі, әрі қарай қалай жалғыз өмір сүремін деген сауал адамның ойын сан-саққа жүгіртеді. Мұнан былай отбасының жоқ болуы, онсыз өмір сүру қалай болатынын елестете алмау, бір сөзбен айтқанда осының барлығы қорқыныш болып табылады. Сіздің бойыңызда осындай қорқыныш бар ма? Не болмаса, жанұяны сақтап қалғыңыз келетін қалауыңыздың түбінде әлдебір қорқыныш бұғып жатқан жоқ па? Кейде адам отбасы құрған алғашқы жылдардағы құштарлық сезімнің кейінгі кезде бәсеңдеп қалғанын, оған өздерінің де кінәсі бар екенін мойындайды. Демек, сіз тек сол адаммен әрі қарай ұзақ жылдар бақытты ғұмыр кешкенді қалайсыз ба? Ол қандай жан болса да ма? Міне, осы сұрақты өзіңіздің жүрегіңізге ашық қойып, сосын барынша шынайы жауап беруге тырысып көріңіз. Бұл жұпты, немесе одақты неліктен сақтап қалғыңыз келеді? Өміріңіз осы сұрақтың жауабына байланысты екенін біліңіз. Ал, егер ол адамнан біржола кеткіңіз келетін сезінсеңіз, түйсігіңіз өздігінен дұрыс жол сілтей алады. Қалай етсеңізде, шешім қабылдау өз қолыңызда! 2. Жұбайыңызбен ашық сөйлесіңіз Екеуіңіздің қарым-қатынасыңыз тұрғысында не нәрсеге көңіліңіз толмай жүр? Отбасыңызды қай жағынан қалай көргіңіз келеді? Оның не істегенін қалар едіңіз? Тіпті, екеуара әңгіме кезінде біржақты мінеп-сынау, ақталу болмас үшін параққа тізім етіп жазып алыңыз. Мұны екеуіңіз де орындағандарыңыз дұрыс. Сосын бетпе-бет ашық әңгімелесіңіздер. Бұл бір-біріңіздің ойыңызды бөлмеу үшін керек. Біреуіңіз сөйлеп жатқанда аяғына дейін ойын ашық айтуға, толық сөйлеуге мүмкіндік беріңіз. «Балық» деп аталатын ереже бар. Онда бір адам сөйлеп жатқанда, екінші адам қанша жерден сөзін бөлгісі, сауал бергісі, нақты түсінгісі келсе де, аяғына дейін үн-түнсіз мұқият тыңдап отырады. Содан соң әлгі бірінші адам сөйлеп болғанда ғана қажет сұрақтарын қояды. Міне, осы ережемен жұмыс істесеңіздер болады. Мәселен, былай деп сұрақ қойылды: Сен маған кешкі тамақты уақытылы пісіріп бергеніңді қалаймын. Дұрысы: Мен тіпті түнгі ауысымға шықсам да, сен тамақ пісіріп бергенімді қалайсың ба? (әрі қарай шешім жауабын екеуі бірдей ойланады) Дұрыс емесі: Сонда мен әрі жұмыс істеп, әрі тамақ пісіріп отырсам, ал сен теледидар алдында аяғыңды аспанға көтеріп жатпақсың ба? (тағы да ұрыс-керіс, эмоцияға берілу басталады) Бастысы жұбайыңызбен бір шешімге келу үшін асықпай, аптықпай әңгімелесе біліңіз. Мұның пайдасы үлкен. Осылай бірте-бірте мәселені екеуіңізге ортаға салып шешетін әдет қалыптастырасыз. Сонда ғана керісуге жол қалмайды. 3. Өз кемшіліктеріңізді көре біліңіз Екеу арасындағы басты қателік не? Біріміз екіншімізді бастан-аяқ өзгерткіміз келеді де тұрады. Жұбайлар арасында жағдай шиеленісіп кетіп, тіпті ажырасуға дейін барғанда сонда ғана түсінесіз. Екінші бір адамды өзгерту мүмкін емес. Яғни, бұл әдістің жұмыс істемейтініне көзіңіз жетеді. Бірден және күштеп өзгерту мүмкін емес нәрсе, қажет болса, уақыт өте келе, ақырын өз ретімен, өмірдың ағымымен, көзқарастардың бірте-бірте басқаша болуына, басқаша қырынан қарай білуден ғана адам өзгере алады!!! Егер өзімнің айтқаным, өзімнің ойым дұрыс деп тапсаңыз, ең болмаса – жұбайыңыздың айтқан есткертпелерді, сөздерді, ұрыстарды ойша бір саралап көріңіз. Өзіңізге сырттай сарапшы ретінде қараңыз. Не себепті ол сөзді айтты сыңарыңыз? Нені ескертті? Оның жақсы жағы қандай? Мәселен, сізге былай деп айтты: «Мен саған ақша бермеймін,өйткені тамақты дәмді пісіре алмайсың... өйткені, ақшаны үнемдеп жарата алмайсың..., өйткені ақшаны тез жаратасың» Егер сізге отбасы бақыты қымбат болса, екінші жартыңыз айтқан ескертпелерді құлаққа асып, бірінші қадамды өзіңіз жасап, соның айтқандарымен жүріп көріңіз. Егер күйеуім табысты аз табады, үйде қолына балға да ұстамайды дейтін болсаңыз, мұның түпкі себебіне үңіліп көріңіз, бәлкім сіз әйелдік табиғатыңыздан ауытқып кеткен боларсыз? Өзіңізге бір сәт көз салып көріңізші? Сіз қандайсыз әйел ретінде? Өзіңіздің әйелдік рөліңізді ұмытқан боларсыз? Егер күйеуіңіз ішімдікке бой алдырса, бірақ сіз сонда да отбасын сақтағыңыз келсе, тереңірек ойланыңыз, сіздердің қарым-қатынастарыңызға не жетіспейді? Неліктен ол ішімдіктен жұбаныш тапты? Міне, сіз ажырасуды жөн деп таппасаңыз, онда жоғарыдағы кеңестер өзіңізге көмек бола алады. Өзгеруді өзіңізден бастаңыз. Өзіңіз өзгерсеңіз, жұбайыңыздың да өзгере бастағанын байқайсыз. Ал, егер ол сіздің осы тырысып жатқан мүмкіндіктеріңізге, отбасын сақтағыңыз келген ұмтылыстарыңызға құлақ аспаса, онда басыңызды тік көтеріп, одан ешқандай өзіңізді кінәлаусыз кете аласыз. Өмірді таза парақтан бастай аласыз. Кеудеңізде ауырлық та болмайды. Солай сіз үшін бұл қарым-қатынас өмірдің сабағы болып табылады.

Әмияныңызға салып жүрген ақшалар – шын мәнінде ол ақша емес. Бұл бар болғаны қазір жоқ болып кететін қағаздар ғана, яғни ақшаның белгісін білдіреді, бірақ нағыз ақша болып табылмайды. Ақша – бұл идея. Сіздің табыс табу мүмкіндігіңіз – дәл қазір қалтаңызда қанша ақша бар, онымен есептелмейді, яғни ақшаға деген өз сана-сезіміңіз, көзқарасыңыз, түйсіне білуіңіз қандай, солай өлшенеді. Бүгінгі күндері нарықты қалай жаулау керек, тұтынушыларды қалай тарту керек, акцияларды қалай сәтті пайдалану керек, тіпті ақшаны қалай иелену керек деген тақырыпта жарық көрген кітаптар көп, алайда сіз мынаны ескеріңізші... егер рухани дүниеңіз дайын болмаса... күш-жігеріңіз әлсіз болса... ондай жағдайда адам бақытқа да, байлыққа да қалай қол жеткізе алсын?! Байлықты иеленгіңіз келетін тілегіңіз болса, онда оған, жалпы ақшаға деген қарым-қатынасыңыз оң ба, жайлы ма, жағымды ма, соны аңғарыңыз. Бәлкім, бұл сізді таңқалдырған шығар, әйтсе де, мынаны білгеніңіз жөн, көбінде адамдардың байлық пен ақшаға көзқарасы, теріс болса, жаман болса, онда олардың қолында жетістік те болмайды. Кедейшілік пен қайыршылықтың себебі – әлгі адамның ақша туралы пайымында, сана-сезімінің ең түпкі қабатында «ақша дегеніміз не?» деген сұраққа қандай жауап таба білгенінде... Кедей сана тек жоқшылықтарды, жоқ-жітіктерді, қиыншылықтарды, шектеулерді, жетіспеушіліктерді көреді, естиді, тыңдайды, ойлайды, сезінеді ... Әйгілі миллиардер Майк Тодд (Mike Todd) : «Банкрот болу – уақытша нәрсе, кедей болу – сіздің ақылыңыз мен сана-сезіміңіздің көрсеткіші» деген екен. Дұрыс айтады. Қателіктері мен дұрыс жасамаған қадамдарының кесірінен ақшасынан айрылған бай адамдар да бар өмірде, бірақ бұл тығырық оларды кедей ете қоймайды, себебі, сана-сезімі бай адам байлығын қайтадан жиып алуға және оны көбейтуге шама-шарқы бар. Егер ақшаға деген көзқарасыңызда, сана-сезіміңізде сенбеушілік пен күдік-күмән болса, онда өзіңіздің алдыңызда шынайы келбетіңізді тануыңыз керек, өзіңізді алдамауыңыз керек, табысқа қатысты жасаған қадамдарыңыздың нәтижесіне көз жүгіртіп өтіңіз, өзіңіздің өміріңізде орын алған мысалдарды талдаңыз, әбден саралаңыз, кім екеніңізді біліңіз. Әлі де табыс табуға бойыңызда сенімсіздік бар болса, онда алдымен санаңызбен жұмыс істеңіз. Ал, қалайда қаржылық жетістіктерге қол жеткізіп, өміріңізді жарқын жаққа қарай жақсартуды ойласаңыз, олай болса, барлық назарыңызды сананың ең жоғары деңгейіне бейімдеңіз, яғни ойлаған ой шын мәнінде орындалатынын негізге алыңыз. Ең алдымен сананы қалыпқа келтіру үшін мықты аффирмацияларды дайындаңыз, жағымды сөздерді күнделікті сан мәрте қайталаңыз және одан күш-қуат алып отырыңыз. Осы амалдар арқылы бейсанаға әсер етесіз, күнбе-күн тағы, тағы, тағы және тағы да шегелеп айтумен – санаңыздағы күдік-күмәнды қуасыз және өзіңізді шектеп тұрған қысымнан арылатын боласыз, содан соң ойша «алтын қамбаға» қарай ойысасыз. Демек, бұдан кейін бейсанада жағымды ойлар ойлауға жол ашылады. Мұндай ойлар сізді жақсылықтарға апарады. Аффирмацияларды қағазға жазып алыңыз, оңашада дауыстап оқыңыз, көшеде, көпшілік жерде іштей қайталаңыз, айтып жатқан сөздеріңізді сезініңіз, оны ақыл-ойыңызға ендіріңіз. Сізге қаншалықты көп ақша қажет? Әйтеуір, мол ақша керек деген сөз сізге анықсыз болып көрінбей ме? Сіз үшін бес доллар табудың өзі оңай емес. Нақты бір санды атап көрсетіңіз. Қанша керек? Дәл анық болсын. Өңіңіз түгілі түсіңізге де кірмейтін, шама-шарқыңызға тым жоғары қаржыны көксеп керегі жоғын білетін боларсыз, себебі, қандай көлемді табыс болсын, оған сіздің еңбегіңіз сіңуге тиісті, оны маңдай теріңізбен таба білуіңіз керек, оған қанша күш-жігер жұмсалатынын бағамдап көріңіз. Сондықтан нақты қанша қаржы керегін бейсанаға жазып ендірер алдында осыны қаперге ұстаңыз. Табыс табудың үш түрі бар Ақшаны уақытқа алмастыру – яғни, табыс табуға бар уақытын арнау аса мақтанарлық нәрсе ме өмірде? Жоқ. Керісінше, тиімсіз емес пе? Демалуға, жеке өміріңізге, отбасына, балаларға, жұбайыңызға көңіл бөлуге үнемі уақытыңыз бола бермейді, солай емес пе? Бір қызығы, халықтың 96 пайызы, әсіресе, педагогтар, дәрігерлер, адвокаттар, бухгалтерлер, жұмысшылар, тағы басқалар осылай күн көреді. Мұның астарына үңілсеңіз, бұл тек күнкөріс және тіршілік ету амалы ғана. ӨМІР сүре білуге, уақыт пен ақшаға тәуелсіз болуға мүмкіндік жоқ. Иә, бізде көбінесе бос уақыт бола бермейді. Осы күйбең тіршіліктің арасында жүріп-ақ адамдар ақша жинауға бекінсе, онда оның өмірінің бір бөлігі осы мақсатқа жұмсалады деген сөз. Олар әртеуір өздерінен кемшілік іздейді. Мініп жүрген көлігінен немесе сатып алған пәтерінен, киім-кешегінен, тіпті шектеулі демалыстағы күндерінен... Олар ешуақытта өзіне қажеттіні ала алмайды. Сондықтан да көңілдері ештеңеге толмайды. Ақшаны бір іске,яғни бір кәсіпке арнап капитал етіп салу - мұнымен халықтың 3 пайызы ғана айналысады екен. Бұл аз көрсеткіш. Дегенмен, көп адамдарда ақша жеткілікті, оны қалайда көбейтуге болады. Мұндай іске баратындар, яғни ақшасын көбейген үстіне көбейтікісі келетіндер тісқаққан сарапшылардан тәжірибе алып барып, бұл бағытқа жұмыла күш салады. Әртүрлі әдістерді, тетіктерді пайдаланып, қаражатты көбейту- бұл стратегия сіздің уақытыңыздың көбеюіне көмектеседі, көптеген адамдардың көмегіне сүйене отырып, бірнеше кіріс көздерін пайдалану дегеніміз нағыз кірісітің ұлғаюына септігін тигізетіні күмәнсыз. Бұл бай адамдардың, не болмаса байығысы келетіндердің бағдарламасы. Бір емес, бірнеше жерден пайда табатын табыс көзін іздеңіз. Ежелгі Вавилонда адамдар осы әдісті пайдаланып байыған. Өкінішке қарай жер бетінде мұндай стратегияны 1 пайыз адамдар ғана қолданады, ал қалған 96 пайызы осы адамға қызмет ететін болады. Сіз қайсысының қатарынан көрінгіңіз келеді, 1 пайыздың ба, әлде 96 пайыздың ба? Өзіңізге қанша ақша керегін нақтылап болсаңыз, жазылмаған таза параққа осы цифрды түсіріңіз. Доллар болса долларды, евро болса евроны, не болмаса теңгені көрсетіңіз және мына сөздерді қайталаңыз: Бұл ақшалар шын мәнінде менің қолымда болады! Мен бұл табысқа лайықтымын! Мен мына ақшалар қолымда болу үшін қандай қызмет ете аламын? Мен осы ақшаға лайықты болу үшін қандай адам болуым керек? Егер осы құрметке лайықты болуым үшін не істей алуым керек? • Қолыңыздан не келеді және оны қалай тиімді орындай аласыз, соны ойланыңыз. • Жасаған жұмысыңыздың сапалы болу жағын бірінші кезекте қаперіңізге ұстаңыз. Жақсы сапалы тауарға қай кезде де ұсыныс бар және оны жасаушы адам қай уақытта да таптырмас маман болып қалады. Жұмысқа шақушылар, тапсырыс берушілер көбейеді. Яғни, сұраныс пен тапсырысқа қол жеткізесіз. • Адамдарға көмектесе алу жағын ойлаңыз. Ақша – бұл маған қызмет көрсетуші құрал деп қараңыз. Ақшаңыз неғұрлым көп болған сайын, айналаңыздағы қадірлі жандарға соғұрлым жәрдемдесе аласыз.

Жер бетінде адам баласын бір нәрсені жасауға ынталандыратын бір-ақ тәсіл бар. Сіз осы жөнінде ойланып көрдіңіз бе? Иә, бір-ақ тәсіл бар, ол-өзге адамды соны жасауға мәжбүр ету.
Естеріңізде болсын-басқа жолы жоқ.

Әрине, сіз тапанша кезеніп тұрып, кез-келген адамның қолындағы сағатын шешіп алуыңыз мүмкін. Сіз қол астыңыздағы қызметкеріңізді, бас тартқан жағдайда, жұмыстан босататындығыңызбен қорқытып, жұмыс істете аласыз. Немесе балаңызға да қамшымен не күш көрсетумен айтқаныңызды істете аласыз. Бірақ мұндай тәсілдің ақыры жақсылыққа апарып соқтырмайтыны белгілі.
Мен айтып отырған сізді бірдеңе жасауға мәжбүр ету тәсілі-бұл сізге қалағаныңызды беру.
Американың ең мықты философы, профессор Джок Дьюи бұны басқаша сөздермен түсіндіреді. Ол: «Адам табиғатына тән терең ұмтылыс-елеулі адам болуға деген тілек болып табылады»-деп айқындайды. Осы елеулі адам болуға деген тілек жайлы осы кітаптан көп кездестіретін боласыз.
Бірде Линкольн өз хатын: «Барлық адам өз атына айтылған жылы сөзді ұнатады» деп бастапты. Ал Уильям Джеймс болса: «Адам табиғатына тән басты ерекшелік-адамдардың өз қадір-қасиетіне қарай бағалануға деген терең ұмтылысы»-деп жазған. Байқап қараңыз, ол жай ғана «тілек», «мұқтаждық» немесе «ұмтылыс» демеген, ол «бағалы болуға деген терең ұмтылыс» деп жазған. Міне мұны адам баласының жанын жай таптырмайтын қажеттік деп айтуға болады.
Егер біздің ата-бабаларымыз осындай ұмтылыспен жоғары қарай ұмтылмаса, өркениетке (цивилизацияға) қол жеткізбес едік. Онда біздің жан-жануарлардан айырмашылығымыз да шамалы болар еді.
Осы жеке тұлға ретінде өз маңыздылығын сезінуге ұмтылудың арқасында бакалея дүкеншігінің оқымаған, кедей бұйрық шығарушысы өздерінің елу центке сатып алған үй шаруашылығына қажетті заттары арасынан тауып алған заң кітабын оқыған. Сіздер ол адам туралы білетін боларсыздар. Оның аты-Линкольн.
Осы жеке тұлға ретінде өз маңыздылығын сезінуге деген ұмтылыс Диккенсті өзінің біртуар романдарын жазуға қанаттандырған. Осы ұмтылыс арқылы Рокфеллер миллиондаған ақша тапты.
Осы ұмтылыстың арқасында сіз сәнді киім киіп, соңғы үлгідегі көлік мініп, өзіңіздің балаларыңыз туралы айтатын боласыз.
Көптеген жасөспірімдерді гангстерлікке және адам өлтіруге ұмтылдыратын да-осы құлшыныс.
Менің білетінім: бүкіл тарих бойынша екі адам-Уолтер Крайслер мен Чарлз Шваб жылына бір миллион доллар сыйақы алып тұрған.
Неге Эндрю Карнеги Швабқа жылына мың доллар немесе күніне үш мың доллар төлеп отырған? Неге?
Шваб ақылды болғандықтан ба? Жоқ. Мүмкін ол құрышты қалай өндіруді басқалардан гөрі артығырақ білетін шығар. Жоқ. Чарлз Швабтың өзі құрышты өндіруді мықты білетін көптеген адамдардың бар екендігін мойындады.
Шваб өзіне мұндай ақшаны негізінен адамдармен жақсы қарым-қатынасты білгендігі үшін төлегендігін айтады. Мен одан бұл жайлы сұрағанымда, ол өз аузымен бар құпиясын айтып берді. Бұл сөздерді әрбір үйде, әрбір мектепте, әрбір дүкенде, әрбір мекемеде қоладан құйып, іліп қою керек. Балалар мектепте латын етістіктерін жаттауға немесе Бразилиядағы жауған жауын-шашынның мөлшерін есте сақтауға қор қылған алтын уақыттты осы сөздерді жаттауға жұмсаса, мақсат етіп алға ұстаса, бұл олардың өмірін түбегейлі өзгертуге септігін тигізеді.
«Маған тән ең бір асыл қасиет,-дейді Шваб,-ол-менің адамдардың ынта-құлшынысын олардың бойларындағы бар жақсы қасиеттерді бағалай отырып, дамыта алатындығым.
Бастықтар тарапынан айтылған сын адам баласының ар-намысына қатты тиеді. Мен ешқашан ешкімді сынамаймын. Адамды жұмысына қарай ынталандыру мен үшін жат нәрсе емес. Сол үшін де мен адамдарды ылғи да мақтағым келеді, мен адамдарға ұрысқанды ұнатпаймын. Егер маған бірдеңе ұнаса, мен шын жүректен мақтауға дайынмын».
Міне Шваб осындай амал қолданады. Ал қарапайым адам не істейді? Қарапайым адамдар керісінше: егер бірдеңе ұнамаса-сын айтады, ал егер ұнаса-үндемейді.
Рокфеллер адамдарды шын ниетпен бағалауы арқасында олармен қарым-қатынаста үлкен табыстарға қол жеткізді. Мәселен, оның әріптестерінің бірі Эвард Т.Бедфорд Оңтүстік Америкада жасаған сауда-саттық сәтсіздігінен фирмалары миллион долларға шығынға ұшыраған, осы үшін Рокфеллер оны жазалауына болатын еді, бірақ ол Бедфорттың жақсылық жасаймын деп жүріп, сәтсіздікке ұшырағанын түсінді. Сөйтсе де, ол оны мақтауға себеп тапты, Бедфортты олар салған капиталдың 60 процентін аман алып қалуымен құттықтады. «Біз, яғни жоғары жақта отырғандар, барлық уақытта мұндай табыстарға қол жеткізе бермейміз»-деді ол.
Біз балаларымыздың, достарымыз бен қызметшілеріміздің жай-күйін қолдаймыз, ал олардың өзін-өзі сыйлауына өте сирек мән береміз. Біз оларға тамақты күш-қуат алу үшін ішкіземіз, ал бірақ біз оларға жылы сөздер айтып, рухани күш-қуат беруге сараңбыз.
Осы жолдарды оқыған кей адамдар бірден-ақ: «Бұл ескі әдіс. Жылы сөздер айту … Жалпылдау… Жағымпаздану… Мен бұл әдістердің бәрін қолданып көрдім. Бұл әдістер, әсіресе ақылды адамдарға ешқандай да әсер етпейді»-деп айтуы мүмкін.
Әрине, жағымпаздану арқылы адамдарға әсер ету өте сирек. Ондай өтірік жағымпаздану адамдар арасында болмау керек және табысқа да жете қоюы екіталай. Рас, кей адамдар өздерін мақтағанды теріс көрмейді, атына айтылған өтірік сөздің барлығын талғамай қабылдайды.
Адамның жақсы қасиеттерін шын жүректен бағалау мен өтірік жағымпаздану арасында қандай айырмашылық бар? Бұл сұраққа жауап беру оңай. Бағалау-шын жүректен шығады да, ал жағымпаздану-өтірік, тек ауызбен ғана айтылады.
Жақында мен Мехикодағы Чапультепек сарайында генерал Обрегонның бюстін көрдім. Бюсттің астында генерал Обрегонның мынадай дана сөздері ойылып жазылған: «Сізге шабуыл жасаған жаулардан қорықпаңыз, одан да жағымпазданған достардан қорқыңыз».
Жоқ мен сіздерге жағымпазданыңыз деп отырғаным жоқ. Мен тек өмірді жаңадан бастау туралы ғана айтып отырмын.
Король Георг V-нің Букингем сарайындағы жұмыс бөлмесінің қабырғасына жазылған, өзіне қатты ұнайтын алты ауыз сөз бар. Оның бірі «Мені арзан мақтауға үйретпеңдер, мен де ешкімді-өтірік мақтамайтын болайын».
Жағымпаздану деген-арзан мақтау. Бірде мен жағымпаздану деген сөздің толық анықтамасын оқыдым. Ол «Жағымпаздану дегеніміз-ол адамға өзінің не ойлайтындығы туралы айту».
Егер біз тек жағымпаздықпен айналыссақ, біз адамдар арасындағы қарым-қатынас мәселесі жөніндегі маман болмас едік.
Кейде біздің басымыз проблемалардан сәл арылып, тыныққан кезімізде, уақытымыздың тоқсан бес процентін өзіміз туралы ойлауға бөлеміз. Егер біз біршама уақытқа өзіміз туралы ойлауды доғара тұрып, қарсы алдымыздағы адамның бойындағы жақсы қасиеттері туралы ойласақ, онда біз жағымпаздық сияқты жаман қылықтарға бармаған болар едік.
Эмерсон айтқан: «мен кездестірген адамның қай-қайсысы да менен бір саты жоғары тұрады, оны менен артығырақ етп көрсететін қасиетін бойыма сіңіруді үйренуім керек».
Қане, сәл ғана уақыт өз жетістіктеріміз, өз талап-тілектеріміз туралы ойламай, өзге адамдардың жағымды жақтарын бағалап көрейікші. Мұнан кейін біз жағымпаздану туралы мүлде ұмытамыз. Өз пікіріңізді шын жүрекпен, жасырмай айтыңыз. Бағаны бүкпесіз көңілмен айтып, мақтауыңызды аямаңыз, сонда ғана адамдар сіздің сөздеріңізді көптеген жылдар бойы естерінде сақтайтын болады.

Бұлай еткен адам әлемді жаулап ала алады, ал жасай алмаған адам жалғыздықта қалады

Басқа адамға әсер етудің жер бетіндегі жалғыз тәсілі- бұл оған оның нені қалайтындығы туралы айтып, оған қалай қол жеткізуге болатындығын үйрету.
Бұл туралы болашақта, біреуді бірдеңе жасауға баулу кезінде де еске алуыңызға болады. Мәселен, егер балаңыздың шылым тартқанын қойдырғыңыз келсе, оған уағыз айтпаңыз, одан гөрі балаңызға шылым тартудың зиянды екендігін, бейсбол командасына мүше болып кіруге немесе жүз ярдтен жүгіруден өтетін жарысқа қатысуына кедергі келтіретіндігін айтып түсіндіріңіз.
Профессор Гарри А.Оверстрит өзінің «адамның мінез-құлқына әсер ету» атты танымдық кітабында былай дейді: «Біздің мінез-құлқымыздың түп-тамыры біздің ең қымбат талап-тілектеріміз бен іскерлік ортада, отбасында, мектепте немесе саясатта болсын, әйтеуір бір қадамды жасамауға көндіруді алдына мақсат тұтқан адамдарға айтатын жақсы ақыл-кеңестен тұрады, ол ақыл-кеңес: сізбен әңгімелесуші адамды адымен бірдеңені қатты қалауға мәжбүр етіңіз. Осылай ете алған адам әлемді жаулап ала алады, ал ете алмағандар-жалғыздықта қалады».
Ертең сіз бір адамды бірдеңе жасауға сендіргіңіз келді делік. Бұл туралы сөйлесуге асықпаңыз да: «Мен оны қалайша сендіруім керек» деп ойланыңыз. Бұл сұрақ, сізді нәтижесіз кездесулер мен құр әңгімелерден құтқарады.
Бірнеше жыл бұрын мен Филадельфияда бір отоларинголог дәрігердің қабылдауында болдым. Ол менің ауырған жерімді қарамастан бұрын, менің қанша ақша табатындығым жөнінде сұрады. Оның басты ойлап тұрғаны-ауырған жаныма көмектесу емес, менен қанша пайда түсіретіндігінде екендігін сезген мен оның кабинетінен кетіп қалдым.
Осындай адамдар да жер бетінде толып жатыр. Сондықтан басқаларға мінсіз қызмет көрсететін адамдар бір саты жоғары тұратыны да сондықтан, ол адамдарда бәсекелестік аз болады. Оуэн Д.Янг: «өзін басқа адамдардың орнына қоя алатын және олардың ой-пікірінің барысын түсіне алатын адам болашақтағы өміріне алаңдамай-ақ қойса болады» деп айтқан.
Егер осы кітапты оқып шыққаннан кейін сізде қарсы алдыңыздағы адамның пікірімен санасып, соның көзқарасымен айналаңызға қарайтын қасиет пайда болса, онда іскерлік жолда бір сатыға көтерілдім деп есептей беріңіз.
Оверстриттің дана сөзін тағы қайталасақ артық болмас: «Алдымен Сіз алдыңыздағы адамды бірдеңені тілеуге мәжбүр етіңіз. Бұны жасай алған адам әлемді жаулап ала алады, ал жасай алмаған адам жалғыздықта қалады».
Менің лекцияларымды тыңдап жүрген бір жас жігіт өзінің үш жасар ұлының жайына алаңдап жүрді. Баласы ылғи ұнжырғасы түсіп, көңілсіз жүрсе керек. Тамаққа да еш зауқы жоқ, тамақ ішпеген соң салмақ қайдан болсын? Әке-шешесі оған ылғи ренжіп, ұрысып: «Мынаны же, ананы же, сонда үлкен жігіт боласың, біз сенің үлкен жігіт болғаныңды қалаймыз» деген сияқты сөздерді айтқанмен, балаға еш әсер етпейді. Кейіннен әкесі өз қателігін түсініп, басқаша әрекет жасай бастады.
Бала өзінің Бруклин қаласындағы үйінің алдында өзі жақсы көретін үш аяқты велосипедін теуіп ойнайтын. Бірнеше үйден кейінгі үйде жасы бұдан үлкенірек бір бала ылғи оған әлімжеттік көрсетіп, велосипедін тартып алып, тебеді екен. Үйіне жылап келген балаға шешесі қайтадан велосипедін тартып алып береді. Осы жағдай екі күннің бірінде қайталана берсе керек. Баланың жағдайын сезген әкесі бір күні оған: «егер шешең берген тамақты тауысып жейтін болсаң, мен сол баланы жақсылап жазалаймын» деді. Содан кейін тамақ ішу туралы проблема біржолата жойылды, әлгі бала берген тамақты талғамай жейтін болды. Оның ойында бір-ақ нәрсе, ол-әлгі өзін жылататын баладан қалайда өшін алу еді.

Чарльз Швэб басшылық ететін цех жұмысшылары өндіріс нормасын дұрыс орындамай жүрді. Мұны байқаған Швэб: « Бұл қалай болғаны? Епті адам деген кім? Сіздер қалайша цехтың жақсы жұмыс істеуіне жағдай жасай алмайсыздар?» — деп сұрады.

«Білмеймін, жұмысшылардың белсенділік танытуы үшін қолымнан келгенінің барлығын жасадым. Итермеледім, ұрыстым, тіпті, жұмыстан шығаратынымды айтып қорқыттым да. Бірақ, ешқайсысы да көмектесіп жатқан жоқ, жоспарды әлі орындай алмай жүр,  — деген цех бригадирі ағынан жарылды.

Бұл жағдай жұмыс уақытының соңына таман, түнгі ауысым келуге қарсы болған еді. «Маған бір түйір бор беріңізші,» — деген Швэб жанында жақын тұрған жұмысшының бірінен: «Бүгін сіздердің ауысымдарыңыз қанша дана жасады?» деп сұрады.

«Алты».Сол-ақ екен, Швэб ештеңе де айтпастан жерге алты деген санды үлкен етіп жазды да, шығып кетті. Түнгі ауысымның жұмысшылары келгенде әлгі жазу әлі тұрған еді. Оны көріп жұмысшылар бұның не екенін сұрай бастады. «Бүгін бұл жерге бас директор келіп, қалай жұмыс істеп жатқанымызды, күндізгі ауысымның қанша жұмыс істегенін сұрады. Біз алтыға жеткізгенімізді айтып едік, ол соны еденге дәу етіп жазып кетті,»- деді жұмысшылар.

Ертеңгісін таңертең Швэб цехқа қайта келді. Түнгі ауысым жердегі жазуды 7-ге өзгертіп қойыпты. Бұл жазуды күндізгі ауысым да көрді. Демек, түнгі ауысым бұлардан жақсырақ жұмыс істеген болып тұр. Жоқ, бұлай бола қоймас. Үлкен белсенділікпен жұмысқа кіріскен жұмысшылар кешкілік қайтар уақытта әлгі жердегі жазуды мақтанышпен  10 деген санмен өзгертті. Осылайша жұмыс қыза түсті. Көп өтпей-ақ, артта қалған бұл цех керемет жұмыс істей бастады. Жағдайдың осылай өзгеруіне не себеп?

Бұл туралы Чарльз Швэбтің өз аузынан естісек.

«Қиын жұмыстың тезірек біткенін қаласаңыз, онда оны атқарушылардың бойындағы жарыс рухын ояту керек. Ондағы мақсат көп табыс табуда емес, өзін көрсетуге деген талпынысты күшейту».

Өзін көрсету! Жарысқа шақыру! Осылайша өр мінезді ер азаматтардың жүрегіне қайтпас жолдау тасталды.

Теодор Рузвельтті алайықшы, егер оған осындай бәсекелестік тумаса, ол ешқашан да АҚШ президенті болмас еді. Кубадан жаңа ғана оралған  шабандоз  өз кандидатурасын Нью-Йорк штатының губернаторының орнына ұсынған болатын. Алайда оппозиция енді бұл штаттың толыққанды өкілі  емес екенін біліп қояды. Бойын қорқыныш билеген Рузвельт өз кандидатурасын алып тастауға  бел буады. Сол сәтте Томас Колье Платт  оның бойындағы намысына тие сөйлеп, өзін көрсетуге шақырады. Сонда «не деді?» дейсіз ғой. Ол Рузвельтке бұрыла қарап, ойнақы дауыспен: «Сан-Хуан өлкесінің батыры қорқақ болғаны ма?» дейді.

Бұл сөз Рузвельтке қатты әсер етті. Бұдан арғысы тарихтан мәлім. Осы бір сөз тек оның ғана өмірін өзгерткен жоқ, Америка тарихында да ерекше орын алды.

Чарльз Швэб адамға рух, жігер сыйлаудың ерекше қуатын білетін. Томас Платт та соны білсе керек.

Эл Смит те Нью-Йорк штатының губернаторы болып тұрған кезде осы әдісті пайдаланған.

Шайтан аралдың арғы жағындағы көпке танымал абақты Синг-Сингте басшы болған жоқ. Түрменің қабырғасы арқылы оның ішінде болып жатқан түрлі даулы мәселелер естіліп жататын. Смит түрмесін басқаруға өте мықты, қатты адам қажет болатын. Бірақ, оны басқаруға кім лайық? Таңдау Нью-Гемптоннан Льюис Лосқа түседі.

Лос жанына келген кезде:

«Синг-Сингті өз қолыңызға алуға қалай қарайсыз? Онда тәжірибесі мол, мықты адам керек,» дейді.  Лос ойланып қалады. Ол Синг-Сингтің қаншалықты қауіпті екенін білетін. Түрмеге басшы келіп-кетіп жатады. Олар бар болғаны үш-ақ аптаға шыдайтын. Лос алдымен өз карьерасын ойлағанды дұрыс көрді. Тәуекелге баруға бола ма, жоқ па? Оның екі ойдың ортасында отырғанын байқаған Смит жұмсақ орындықта отырған күйі күлімдеп:

«Жігітім, мен сіздің қорқып кеткеніңізді көріп, ол үшін сөз қылмаймын. Істі қолға алып, бәріне қарсы тұра алу үшін, бұл жерге қабілеті жеткілікті өте табанды адам керек», деді.

Осы сөзі арқылы Смит Лосты жігерлендірді. Солай емес пе? Оның айтқандары Лосты бей-жай қалдырмады. Ол іске кірісті. Қарсы тұрды. Осыған дейінгі түрме басшыларынан озық шығып, танымал болу үшін қарсы тұра білді. Оның «Синг-Сингке 20 000 жыл» атты кітабы жүз мыңдаған данамен таралды. Ол айтқан түрме өмірі жайлы әңгімелер түрлі бағдарламаларда көрсетіліп, оған кинолар түсірілді.

«Мен табыс, тек қана табыс адамдарды қызықтырып, біріктіріп және ұстап тұрады деп ойламаппын. Менің ойымша, бұл жерде әңгіме ойында, — дейді ірі компаниялардың құрылтайшысы С.Файрстон.

Ойын! Иә, кез-келген жолы болғыш адам, міне осыны жақсы көреді. Бұл өзін көрсетуге жақсы мүмкіндік. Өзінің көркемділігін, алатынын және жеңімпаз бола алатынын дәлелдеуге берілген мүмкіндік. Тап осы құлшыныс жарыстағы жүрісті арттырып, нәтижеге қол жеткіздіреді. Бәрінен асып түсуге деген құштарлық. Өзіңіздің маңыздылығыңызды сезіну сезімі.

Осылайша, егер сіз өжет, өр мінезді адамдардың көңілін өзіңізге қаратқыңыз келсе, онда мына ережелерді ұстаныңыз:

Жігерлендіріңіз!

 

Түйіндеме:

 

Өз көзқарасыңызға сендірудің 12 тәсілі

1-ереже: Даулы мәселеде жақсы нәтижеге қол жеткізудегі басты нәрсе, ол – даудан бас тарту.

2-ереже: Өзгенің ойына құрметпен қараңыз, ешқашан оған өзінің дұрыс еместігін айтпаңыз.

3-ереже: Егер өзіңіз қателессеңіз, оны шын көңілден мойындаңыз.

4-ереже: Алғашқыда өзіңіздің достық қатынасыңызды, лебізіңізді білдіріңіз.

5-ереже: Серіктесіңіз сізге әу бастан «иә» деп жауап беретін болсын.

6-ереже: Жаныңыздағы адамның өз ойын айтуға жол беріңіз.

7-ереже: Серіктесіңіз бұл идея өзіне тиесілі екенін сезінетін болсын.

8-ереже: Шын көңілмен болып жатқан жағдайға өзгенің көзқарасымен қарап көріңіз.

9-ереже: Өзге адамдардың ойы мен тілегіне көңіл аударыңыз.

10-ереже: Игі тірліктерге итермелеңіз.

11-ереже: Өз идеяларыңызға көрнекілік беріп, көз алдарына елестетіңіз.

12-ереже: Жігерлендіріңіз!

Сүйіктіңізді маскүнемдіктен  қорғаудың 12 тәсілі. Қалада да, далада да ерлердің  көп арақ ішетіні жасырын  емес. Сондықтан да ішетін әріптес, достардан, таныстардан құтылдыру керек.  Ең таңданарлығы,  ішкіш  күйеулердің қайта жұбайларының маскүнемдікке тартылуына көп мүмкіндігі бар екен.  Яғни, әйелі  еріне күйініп, маскүнемдікке бой ұруы ықтимал. Ол күйеуінің мұны байқасын деген оймен , ол да қоюы мүмкін деген үміттен туындайды екен..

Сонымен, енді не істеу керек?

1 әдіс. Сіз оны шынымен де сүйесіз бе, ойланып көріңіз!

Тек қана сүйікті адамыңызды ғана қорғау керек. Егер сезімдер суып, ешқандай оған деген құштарлық пен сыйластық қалмаған болса, сіз тек оған ұрысып, ақыл айтатын болсаңыз, онда ер адам ешуақытта да ішкілікке салынудан  анық шықпайды, дәл солай!

2 тәсіл. Қызғылт көзілдірікті шешіңіз!

Барлығы өзінен шешіле салады деп үміттенбеңіз. Ант су ішіп, енді ішпеймін, бұл соңғысы деген сөздерге сенбей-ақ қойыңыз. Жұмсақ, көнгіш және елгезек болмаңыз. Ең дұрысы, ер азаматыңызды басқа жұмыстарға назарын бұрыңыз.  Мысалға үй және саяжай  жұмыстары, киноға барыңыздар,  тіпті, ақырында картоп ашытыңыз.

3 әдіс. Мас емес кейіпкер   туралы  жаңа ертегі құрастырыңыз.

«Су тасты  теседі» деген қағидатты ұстанып, әрекет етіңіз. Оған мынандай фразаларды жеткізіңіз: «Қандай кереметсің, жарайсың!», «Бүгін мереке болса, да, сен азғантай ғана ішіпсің ғой, мен саған сондай разы болып тұрмын, бүгін  мен қуаныштымын!». Егер мұндай  үлгілер жоқ болса, онда осыған сәйкес, ойыңызға келгенін  айта салыңыз.

4 тәсіл. Бірге  түстік асты (кешкі асты) отбасылық  дәстүр  етіп жасаңыз.

Бақытты отбасы сол,  түстік, кешкі асты  бірге ішеді, теледидарда көрмейді, өйткені олардың бір-бірімен шүйіркелесетін  ортақ әңгімелері бар.

5 әдіс. Ажырасумен қорқытпаңыз! Некенің бұзылуын айтып, ажарасамын деп тек бір рет қана айту керек. Және  күйеуіңіз ішпеймін деген уәдесінде тұрмаса, онда тез арада қорқытуды  іске айналдырыңыз. Әйелдер көбіне айтқан сөздеріне  есеп бермей жатып, айта салады. Егер «Мен сенімен ажырасамын» деген сөз жиі айтыла берсе, отағаңыздың  оған еті үйреніп қалады да, бұған көңіл де аудармайды.

6 тәсіл.  Жолдасыңызға ішкіштерден гөрі, ісіне жауапты, аузына тентек суды тартып алмайтын  ерлер көбірек ұнайды деп жиі  айтыңыз.

7-әдіс. Азанымен жолдасыңызға сыра әкелуге жүгіре бергеннен гөрі,  ауаны көбірек жұтып алыңыз да, деміңізді ұстап тұрып, онға дейін санаңыз, сосын… үйде қалыңыз. Оған  жағдайды жеңіп шығуына өзіне  мүмкіндік беріңіз. Мейлі, қиналсын.

8 тәсіл.  Күйеуіңіз аз ішу үшін батыр әйел немесе құрбан етіп өзіңізді бейнелеуді қойыңыз. «Қайда  кетемін? Бұл менің тағдырым»-дегенді ішетін ерлердің барлық әйелдері айтады. Содан өздері ішуге  азғырады.

9 әдіс. Жалмауыз кемпір сияқты болуды тоқтатыңыз.

Мас ердің үйде пайда болуы мына бір ертегіні еске түсіреді: «Сен қайда болдың? Фу-фу! Сенен сасық  иіс  мүңкіп тұр ғой? Қазір дәл мен сені осы жерде жеймін де, сосын сүйектеріңде сырғанаймын!»-деген ертегі естеріңізде болар.

Әйелге жақсы оймен  күйеуін ұрысып жатқан сияқты көрінеді, бірақ та ол игі ниетпен  айтылған екпіннің соңы,  жолдасының басқа әдемі ханшайымға кетуімен аяқталады.  Айнаға  өздеріңізге қараңыздаршы!

10 тәсіл. Күйеуіңізге әрқашан және міндетті түрде алғыс  айтыңыз.

Әйелдер жас кезінен мына сөзді жақсы меңгеріп алған,  ерді түйрелеп, оған ақылдар айту керек, ал оны мақтап, алғыс айтуды ешкім үйретпеген. Мұндай мақтаулар мен алғыстарды тек бірлі-жарымы ғана орындайды. Шелекпен су әкелді ме, оған рақмет айтыңыз. Нан сатып алды ма, мақтаңыз, жарайсың, жігіт екенсің! Сен керемет адамсың! –деп қошемет сөз айтыңыз. Мұны тура бір жасауға тиісті секілді қабылдамаңыз.

11 әдіс. Ішкені үшін серіктесіңізге жаза ойластырыңыз.

Ең дұрысы, өзіңіз  бір жаққа кетіп қалыңыз. Немесе 100 пунктті тізімді ұстатып, дүкенге жіберіңіз, мыналардың барлығы өте қажет заттар, міндетті түрде сатып алыңыз-деп айтуды ұмытпаңыз. Еркектер негізінен, тіптен дүкен аралаудың құмарпаздары емес, ұнатпайды, аралауды жек көреді, мейлі кішкене пысылдап, қиналсын. Алайда жолдасыңызды жаза ретінде ара қатынасыңыздан аластатпаңыз. Себебі, ерлер әрдайым өздеріне арақ сасыған иістен шошымайтын, келіскіш әйелдерді оңай, әрі тез тауып алады.

12 тәсіл. Қонаққа барғанда еріңізді тыйып тастамаңыз: «Болды, енді ішпе!». Мұндай ескертулер азаматты одан бетер күйдіріп, олар әдейі қасақана ішуді бастайды. Ең дұрысы, тіптен, күйеуге тиісудің қажеті жоқ. Одан да  столдың басқа жеріне отырып, өзге адамдармен әңгімелескен жөн. Және тағы да ең  дұрыс күшті қадам: оны жайлап білдірместен бейнетаспаға түсіріп, келесі күні өзіне көрсетіңіз, бұл оны тез айықтырады.

Сонымен, біз сүйіктімізді маскүнемдіктен қорғаудың 12 тәсілін білдік. 12 әдіс бұл дәл әсер ететін,  ұтымды әрекеттер. Күйеуіңізді қалай сүйсеңіз, өзіңізді де қатты жақсы көріңіз!

Бұл өмірде бақытты болуларыңызға тілектеспін!

 

 

 

Өзіңізді бағалай білесіз бе?

 

Осы сұрақ төңірегінде өз-өзіңізге сыни көзқараспен қарап, ойланып көрдіңіз бе? Бойыңыз сырт келбетіңіз, ішкі жан-дүниеңіз, іс-әрекетіңіз немесе алға жетелеген арман-мақсатыңызға көңіліңіз тола ма егер өзіңізді білгіңіз келсе, сан-алуан тәжірибеден өткен психологиялық тест сұраққа жауап іздеңіз. Мүмкін сізді  іштей толғандырып жүрген ойларыңыздың дұрыс шешімін табарсыз. Ендеше  (а,б,в) үш жауабыңыздың қайсысы ыңғайлы болса соны белгілеп отырыңыз.

1. Біреулердің көзқарасына қарап пікір білдіру ұнай ма?

А. Әрқашан

Б. Айту қиын

В. Жоқ.

2. Көзіңізді жұмғанда қандай бояуды жиірек көресіз?

А. Көгілдір

Б. Күрең

В. Қызыл

3. Табыскер достарыңыздан қалмауға тырысасыз ба?

А. Кейде

Б. Жоқ

В. Иә

4. Уақыт жетіспеушілігі мен асығу сізге тән бе?

А. Жоқ

Б. Иә

В. Білмеймін

5. Сіздің атыңызға жасалған сын-ескертулер айтарлықтай әсер ете ме?

А. Иә

Б. Кейде

В. Жоқ

6. Алғыр, ақылды адаммен әңгімелескеніңізде қандай көңіл-күйде боласыз?

А.Әңгімесін қолдаймын

Б.Алғырлығымды танытқым келеді

В. Қадағалап тыңдаймын

7. Қиялдағанды ұнатасыз ба?

А. Жоқ

Б.Білмеймін

В. Иә

8. Егер бейнеңізді күлкілі етіп шар суретпен бейнелесе қалай қабылдайсыз?

А.Өкпелеймін

Б.Бұлқан-талқан боламын

В. Барлығымен күлемін

9. Құрбыңызға сыйлыққа иіс су сатып алдыңыз делік.

А. Оған ұнайтынын аламын

Б. Үнемі жарнамадан түспейтінін сатып аламын

В. Өзіме ұнайтынын аламын

10. Сіздің ой-тұжырымыңызға жақын келетін төмендегідей жауаптың бірін таңдаңыз.

А. Табыс өзіңізге байланысты емес

Б. Тек мықтылардың жолы болғыш

В. Табыс өзіме байланысты

 

Енді кестеге сәйкес берген жауаптарыңыздың балын есептеңіз

 

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
А	5	1	3	5	1	3	5	1	3	1
Б	3	3	5	1	3	5	3	5	1	5
В	1	5	1	3	5	1	1	3	5	3

 

 

 

38-50 балл. Сіз өзіңізге сенімдісіз. Үнемі бірінші болуды қалайсыз, бірақ атыңызға айтылар сынға төзе алмайсыз. Ал өзгелерді түйреуді ұнатасыз. Өте өзімшілсіз. Сіз өзіңізді сүйесіз. Ойлаңызшы осының бәрі жақсы ма?

 

24-37 балл. Сіз өзіңізді бағалай аласыз. Айналаңызға да түсінушілікпен қарайсыз. Қиын сәттерде дұрыс шешім таба білесіз. Сіз кемшілігіңізбен жақсы жақтарыңызды дұрыс бағамдап, сеніміңізді нығайта аласыз. Адамдар сіздің ақыл-кеңесіңізге көңіл бөледі.

 

23 балдан төмен. Өзіңізге сенбей, көңіліңіз толмай жүреді. Сіздіңше бәрі жаман сияқты. Ең жаман нәрсе өзіңізді жақсы көрмеу. Өмірлік мақсат-мүддеңізді қалайда орындауға күш салыңыз. Өзіңізді сыйлай біліңіз. Сонда ғана сіз табысты боласыз.